संस्कृति तथा पर्यटन समितिहरु

नेपालका संस्कृति तथा पर्यटन समितिहरू देशको सांस्कृतिक सम्पदा संरक्षण, धार्मिक स्थलको व्यवस्थापन, र पर्यटन प्रवर्द्धनमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्ने सरकारी तथा अर्धसरकारी निकायहरू हुन्। यी समितिहरूले स्थानीय समुदाय, सरकारी निकाय र निजी क्षेत्रबीच सहकार्य गरी संस्कृति र पर्यटनको दिगो विकासमा योगदान पुर्‍याउँछन्।

🌸 क. संस्कृति सम्बन्धी समितिहरु (Cultural Development Committees of Nepal)

🏰 १. श्री नारायणहिटी दरवार संग्रहालय तथा गणतन्त्र स्मारक व्यवस्थापन तथा संचालन विकास समिति, नारायणहिटी

📍 स्थान: दरबारमार्ग, काठमाडौं
🏛️ इतिहास:
नारायणहिटी दरबार सन् १९६३ मा राजा महेन्द्रले आधुनिक दरबारको रूपमा निर्माण गरेका थिए। यो पूर्व राजदरबार शाह वंशका राजाहरूको निवासस्थल रह्यो। २०६५ सालमा गणतन्त्र घोषणा भएपछि यसलाई “नारायणहिटी दरबार संग्रहालय”का रूपमा सर्वसाधारणका लागि खोलियो।
⚙️ मुख्य कार्य:
राजदरबार क्षेत्रको व्यवस्थापन, ऐतिहासिक सम्पदाको संरक्षण, गणतन्त्र स्मारक सञ्चालन।
🌏 महत्त्व:
नेपालको राजनीतिक परिवर्तन — राजतन्त्रदेखि गणतन्त्रसम्म —को जीवित दस्तावेज।
🎯 पर्यटक आकर्षण:
पूर्व राजाको सिंहासन, राजदरबारका कोठाहरू, राजकीय वस्त्र, गाडी र गणतन्त्र स्मारक।

🕉️ २. श्री पाथीभरा क्षेत्र विकास समिति, पाथीभरा, ताप्लेजुङ

📍 स्थान: ताप्लेजुङ जिल्लाको फुङलिङ नगरपालिका, समुद्र सतहदेखि ३,७९४ मि.
🏛️ इतिहास:
पौराणिक कथाअनुसार देवी पाथीभरा शक्तिपीठ सैकडौं वर्ष पुरानो स्थल हो। राजा पाँचे वंशका पालादेखि नै यहाँ पूजाआजा हुँदै आएको पाइन्छ।
⚙️ मुख्य कार्य:
मन्दिर क्षेत्रको व्यवस्थापन, तीर्थयात्री सुविधाको सुधार, र स्थानीय पर्यटन प्रवर्द्धन।
🌏 महत्त्व:
नेपालका ५ प्रमुख शक्तिपीठमध्ये एक; पूर्वी नेपालको धार्मिक पर्यटन केन्द्र।
🎯 पर्यटक आकर्षण:
देवी पाथीभरा मन्दिर, उच्च हिमाली दृश्य, लिम्बू सांस्कृतिक अनुभव, र हिँड्ने पदमार्गहरू।

🏯 ३. श्री हनुमानढोका दरवार संग्रहालय विकास समिति, बसन्तपुर

📍 स्थान: काठमाडौं दरबार स्क्वायर, बसन्तपुर
🏛️ इतिहास:
मल्लकालमा निर्माण सुरु भएको यो दरबार १६औँ–१८औँ शताब्दीबीच शाहकालमा विस्तार भयो। यहाँ पृथ्वीनारायण शाहले काठमाडौं विजयपछि शासन थालेका थिए।
⚙️ मुख्य कार्य:
संग्रहालय सञ्चालन, दरबार क्षेत्रको संरक्षण, पुरातात्त्विक अनुसन्धान र पुनर्निर्माण।
🌏 महत्त्व:
नेपालको परम्परागत दरबारी संस्कृति र राजकीय इतिहासको प्रतीक।
🎯 पर्यटक आकर्षण:
दरबारका प्राचीन महलहरू, कालभैरव, कुमारी घर, जगन्नाथ मन्दिर, र दरबार स्क्वायरको कलात्मकता।

🕉️ ४. श्री बौद्धनाथ क्षेत्र विकास समिति, बौद्ध, काठमाडौं

📍 स्थान: बौद्धनाथ, काठमाडौं महानगरपालिका–६
🏛️ इतिहास:
बौद्धनाथ स्तूप लिच्छवि काल (५औँ शताब्दी) मा निर्माण भएको मानिन्छ। लामो समयदेखि यो क्षेत्र बौद्ध धर्मावलम्बी तिब्बती समुदायको केन्द्र बन्यो।
⚙️ मुख्य कार्य:
स्तूप र आसपासका गुम्बाहरूको संरक्षण, धार्मिक कार्यक्रम व्यवस्थापन, पर्यटन सुविधा विस्तार।
🌏 महत्त्व:
युनेस्को विश्व सम्पदा सूचीमा सूचीकृत, विश्वकै ठूलो बौद्ध स्तूपमध्ये एक।
🎯 पर्यटक आकर्षण:
बौद्ध स्तूप, मनी चक्र घुमाउने परम्परा, गुम्बा भ्रमण, ध्यान तथा योग केन्द्रहरू।

🏛️ ५. श्री पाटन संग्रहालय विकास समिति, पाटन, ललितपुर

📍 स्थान: पाटन दरबार स्क्वायर, मङ्गलबजार
🏛️ इतिहास:
मल्लकालीन दरबार परिसरमा स्थापित यो संग्रहालय सन् १९९७ मा जनताका लागि खोलिएको हो। जर्मन सहयोगमा पुनर्स्थापना गरिएको यो संग्रहालय नेपालकै उत्कृष्ट मानिन्छ।
⚙️ मुख्य कार्य:
सांस्कृतिक वस्तुहरूको प्रदर्शन, संरक्षण र शैक्षिक कार्यक्रम सञ्चालन।
🌏 महत्त्व:
नेपालको मूर्तिकला, वास्तुकला र धर्म–संस्कृतिको विश्वस्तरीय प्रदर्शनस्थल।
🎯 पर्यटक आकर्षण:
धातु मूर्तिहरू, बौद्ध–हिन्दु कला, दरबारको सुन्दर संरचना, र पाटन स्क्वायर।

🌄 ६. श्री देवघाट क्षेत्र विकास समिति, देवघाट, तनहुँ

📍 स्थान: तनहुँ र चितवनको सिमानामा, त्रिशूली र कालिगण्डकीको संगमस्थल
🏛️ इतिहास:
देवघाटलाई वैदिक कालदेखि पवित्र स्थल मानिन्छ। मकर संक्रान्ति मेलाको परम्परा सयौं वर्ष पुरानो हो।
⚙️ मुख्य कार्य:
तीर्थस्थलको संरक्षण, स्नानघाट व्यवस्थापन, आश्रम र धर्मशाला सञ्चालन।
🌏 महत्त्व:
नेपालको सर्वाधिक पवित्र संगमस्थल र हिन्दू धर्मावलम्बीहरूको आस्थाको केन्द्र।
🎯 पर्यटक आकर्षण:
देवघाट मन्दिरहरू, आश्रम, त्रिशूली–कालिगण्डकी संगम, स्नान र धार्मिक मेला।

✍️ ७. श्री आदिकवी भानुभक्त जन्मस्थल विकास समिति, रम्घा, तनहुँ

📍 स्थान: रम्घा, भानु नगरपालिका–५, तनहुँ
🏛️ इतिहास:
१८७१ सालमा जन्मेका आदिकवि भानुभक्त आचार्यको सम्मानमा यो समिति स्थापना गरिएको हो। भानु जयन्तीको अवसरमा वार्षिक साहित्यिक कार्यक्रम यहीँ आयोजना हुन्छ।
⚙️ मुख्य कार्य:
साहित्यिक पर्यटन प्रवर्द्धन, संग्रहालय र स्मारक सञ्चालन।
🌏 महत्त्व:
नेपाली भाषाको जनकको जन्मस्थल, राष्ट्रिय एकताको सांस्कृतिक प्रतीक।
🎯 पर्यटक आकर्षण:
भानुभक्त स्मारक, कविता शिलालेख, वार्षिक भानु जयन्ती, रम्घाको सुन्दर वातावरण।

🕍 ८. श्री बौद्ध दर्शन प्रबर्द्धन तथा गुम्बा विकास समिति, श्रीमहल, ललितपुर

📍 स्थान: श्रीमहल, ललितपुर
🏛️ इतिहास:
यो समिति बौद्ध दर्शन र गुम्बा संस्कृति संरक्षणका लागि स्थापना गरिएको हो। तिब्बती–नेपाली बौद्ध परम्पराको अध्ययन र प्रवर्द्धनमा समर्पित।
⚙️ मुख्य कार्य:
गुम्बा विकास, बौद्ध शिक्षाको प्रसार, ध्यान शिविर सञ्चालन।
🌏 महत्त्व:
नेपाललाई बौद्ध दर्शन र आध्यात्मिक पर्यटनको केन्द्र बनाउन योगदान।
🎯 पर्यटक आकर्षण:
बौद्ध गुम्बाहरू, ध्यान केन्द्रहरू, र बौद्ध संस्कृति अध्ययन अवसर।

🏞️ ख. पर्यटन सम्बन्धी समितिहरु (Tourism Development Committees of Nepal)

🏨 १. श्री तारागाउँ विकास समिति, ताहाचाल, काठमाडौं

📍 स्थान: बौद्धनाथ नजिक, ताहाचाल, काठमाडौं
🏛️ इतिहास:
सन् १९७० को दशकमा विदेशी यात्रुहरूको लागि बनेका ‘Travelers’ Lodge’ हरूलाई जोगाउने उद्देश्यले यो समिति स्थापना गरिएको हो।
⚙️ मुख्य कार्य:
तारागाउँ क्षेत्रको हेरिटेज संरक्षण, कला प्रदर्शनी, र सांस्कृतिक पर्यटन प्रवर्द्धन।
🌏 महत्त्व:
आधुनिक वास्तुकला र सांस्कृतिक सम्पदाको संयोजन।
🎯 पर्यटक आकर्षण:
तारागाउँ म्युजियम, आधुनिक कला प्रदर्शनी, पुराना ईँटका संरचना, र हेरिटेज होटलहरू।

🎓 २. श्री नेपाल पर्यटन तथा होटल व्यवस्थापन समिति, रविभवन, काठमाडौं

📍 स्थान: रविभवन, काठमाडौं
🏛️ इतिहास:
नेपालमा होटल तथा पर्यटन शिक्षा प्रवर्द्धन गर्न सरकारी सहयोगमा स्थापना।
⚙️ मुख्य कार्य:
होटल र पर्यटन व्यवस्थापन तालिम, कोर्स सञ्चालन, दक्ष जनशक्ति उत्पादन।
🌏 महत्त्व:
नेपालमा आतिथ्य उद्योगको पेशागत मानक कायम गर्ने प्रमुख संस्था।
🎯 पर्यटक आकर्षण:
शैक्षिक भ्रमण, प्रशिक्षण कार्यक्रम, र पर्यटन व्यवसायिक नेटवर्किङ अवसर।

🏔️ ३. श्री पर्वतीय प्रशिक्षण विकास समिति, विशालनगर, काठमाडौं

📍 स्थान: विशालनगर, काठमाडौं
🏛️ इतिहास:
पर्वतारोहण व्यवसायको सुरक्षा र व्यावसायिकता सुनिश्चित गर्न यो समिति स्थापना गरिएको हो।
⚙️ मुख्य कार्य:
पर्वतारोहण, ट्रेकिङ, र उद्धार तालिम सञ्चालन; पर्वतीय गाइड उत्पादन।
🌏 महत्त्व:
नेपाललाई विश्व पर्वतारोहण गन्तव्यका रूपमा सुदृढ बनाउने कार्य।
🎯 पर्यटक आकर्षण:
तालिम केन्द्र भ्रमण, पर्वतारोहण प्रदर्शनी, र हिमालय सम्बन्धी अध्ययन।

🕊️ ४. श्री लुम्बिनी क्षेत्र पर्यटन प्रबर्द्धन विकास समिति, भैरहवा

📍 स्थान: लुम्बिनी, रुपन्देही जिल्ला
🏛️ इतिहास:
गौतम बुद्धको जन्मस्थल लुम्बिनी क्षेत्रको विकास र प्रचारका लागि स्थापना गरिएको समिति।
⚙️ मुख्य कार्य:
लुम्बिनी क्षेत्रको पर्यटन प्रवर्द्धन, पूर्वाधार विकास, बौद्ध मार्ग विस्तार।
🌏 महत्त्व:
शान्ति र करुणाको सन्देश फैलाउने विश्व आध्यात्मिक केन्द्र।
🎯 पर्यटक आकर्षण:
माया देवी मन्दिर, असोक स्तम्भ, विभिन्न देशका गुम्बा, लुम्बिनी गार्डेन र ध्यान स्थलहरू।